دبستان شاهد امام حسين صحنه

 نقش تمرينات ذهني

چکيده:

استفاده از تصويرسازي ذهني وسيله مناسبي براي نيل به آرامش رواني و تحقق يافتن يادگيري و اجراي موفق يادگيرنده است و در کل تغييرات مناسبي را در رفتار حرکتي ايجاد مي‌کند.

تصويرسازي نه يک رمز است و نه يک افسون و جادو بلکه قابليتي است نهفته در وجود انسان که بسياري از افراد در پروراندن آن کوتاهي مي‌کنند و فقط برخي از قهرمانان بزرگ آن را به بالاترين حد خود رسانده‌اند.

مطالعات متعددي وجود دارد که نشان ميدهد تمرين بدني بهمراه تمرين ذهني براي بهبود عملکرد موثر است اما در مجموع تمرينات ذهني براي دانش آموزان پيشرفته مفيدتر از دانش آموزان مبتدي است زيرا آنان در تمرينات ذهني نيز مهارت کسب کرده اند.

واژه‌هاي کليدي:

تمرين ـ تمرين ذهني ـ تصويرسازي ـ‌ يادگيري ـ مهارت ـ تاکتيک ـ‌ تمرکز ـ اضطراب ـ پيشرفته ـ مبتدي .

مقدمه:

بشر از آغاز تا پايان زندگي به صورت‌هاي مختلف با فرآيند يادگيري در ارتباط بوده است و دائماً به نوعي  در حال يادگيري دانش مهارت‌هاي مختلف مي‌باشد. از جمله انواع يادگيري، يادگيري مهارت‌هاي حرکتي است که از بدو تولد شروع و در طول زندگي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

تربيت بدني، که وظيفه انتقال مهارت‌هاي حرکتي پايه تا مهارت‌هاي پيچيده ورزشي را بر عهده دارد، در جايگاه خاصي قرار گرفته است. به طوري که، يادگيري حرکتي با تأکيد بر کسب مهارت‌هاي حرکتي به عنوان قلب تربيت‌بدني و تجارب ورزشي مي‌باشد.

در طول سال‌هاي گذشته محققين کوشيده‌اند تا اطلاعات ضروري در مورد عوامل متغيرو فزاينده يادگيري مهارت‌هاي حرکتي را بشناسند. با اينکه يادگيري حرکتي جز با انجام دادن و تمرين عملي بدست نمي‌آيد. اما، روش‌هايي نيز وجود دارد که به عنوان مکمل ‌تمرين عملي براي يادگيري بهتر و سريع‌تر مهارت مورد توجه مربيان و ورزشکاران مي‌باشد.

يکي از مهم‌ترين اين روش‌ها تمرين ذهني است. که در اين روش، از فراگيران مي‌خواهيم که بدون انجام دادن آن، مهارت موردنظر را به طور ذهني مرور کنند، ورزشکاران در اين تمرين ذهني که گاهي به آن مرور ذهني نيز مي‌گويند، درباره مهارتي که در حال آموختن آن هستند، فکر مي‌کنند. مراحل انجام آن را به نوبت مرور مي‌کنند و تصور مي‌کنند که حرکات را به طور موفقيت‌آميز انجام مي‌دهند و حتي برنده مسابقات قهرماني مي‌شوند.آيا اين روش واقعاً در يادگيري مؤثر است؟ با اينکه شواهد و مدارک موجود اجازه نتيجه‌گيري و جمع‌بندي قطعي به ما نمي‌دهند.

اما، اين موضوع قابل ذکر است که در نتيجه تفکر در مهارت‌هاي حرکتي، پيشرفت ايجاد مي‌شود. به نظر مي‌رسد، سطح مهارت و ميزان آشنايي ياد گيرنده با مهارت و ترکيب تمرين ذهني با عملي، همگي اثرات مثبتي بر اين نوع يادگيري داشته باشند.

با توجه به مطالب ذکر شده اين تحقيق بر آن است، تا تأثير و راههاي استفاده تمرينات ذهني را بر يادگيري مهارت هاي ورزشي دانش آموزان مورد بررسي قرار دهد.

تعريف تصويرسازي و تمرين ذهني:

افرادي که با مطالعه کتب و مقالات علوم ورزشي و به ويژه روان‌شناسي حرکتي و علم تمرين سروکار دارند به فراواني با واژه‌هاي «تصويرسازي»، «تجسم کردن»، «تمرين ذهني» و «مرور ذهني» برخورد کرده‌اند. که اين واژه‌ها برخي اوقات تعريف مستقلي دارند ولي در يک معناي کلي به مفهوم تجسم نمودن اجراي موفقيت‌آميز يک مهارت حرکتي و يا تصويري آرام‌بخش در ذهن بدون هيچگونه تمرين بدني و تجربه خارجي است. پس به طور کلي تمرين ذهني فرآيندي است که در طي آن، شخص، واکنشها و مهارتهاي حرکتي آموخته شده را به صورت دروني و ذهني (بدون اجراي آن) به تصوير کشيده و با تکرار و تجسم آنها در ذهن خود اين مهارتها و حرکات را تقويت مي‌کند. اين تمرين به منظور بهبود عملکرد و اجرا انجام مي‌شود.

تأثير تمرينات ذهني بر روي يادگيري

1-  کاهش مشکلات تدريس:

يکي از اثرات مهم تمرين ذهني به عنوان قسمتي از تدريس، کاهش مشکلاتي است که در تدريس وجود دارد. اين مشکلات عبارتند از: وجود شاگردان زياد در يک کلاس، نبودن وسايل کافي و يا زماني که شاگردي آسيب ديده باشد.

2-  مرور مهارت:

نکته دوم اينکه تمرين ذهني روش موثري است براي مرور مهارتهااين نوع تمرين تقريباً در هر زمان انجام‌پذير است. مثلاً بين نوبتهاي تمرين، بين روزهاي تمرين، هنگام استراحت در منزل يا در اتوبوس و هنگام رفتن به مدرسه.

از آنجائي که تمرين ذهني به هيچ وسيله و يا ابزار خاصي نياز ندارد. بنابراين بسياري از افراد مي‌توانند آن را به طور همزمان انجام دهند.

3-  افزايش تمرکز و اطمينان و کاهش اضطراب:

تمرينات ذهني مي‌تواند مشکلات کوچک در فنون ورزشي را رفع کند. اين امر به از بين رفتن افکار منفي مانند تصور کردن شکست، کمک مي‌کند و از پراکنده شدن توجه وتمرکز ورزشکار پيشگيري مي‌نمايد.

از تأثيرات ديگري که مي‌توان براي تمرينات ذهني بر شمرد اين است که تمرين ذهني اطمينان به وجود مي‌آورد و اجراکننده مي‌تواند حالات هيجاني آسيب زننده ماننده تنش و اضطراب را کنترل کند. شواهد علمي زيادي وجود دارد که تصور اجراي موفقيت‌آميز باعث آرامش مي‌شود و اجراکننده بر آنچه که بايد انجام دهد تمرکز مي‌کند و به آنچه پس از شکست اجرايش رخ خواهد داد، فکر نمي‌کند. هرچند اين فرآيندها عموماً به ورزشکاران با تجربه مربوط است، ليکن براي ورزشکاران تازه‌کار نيز که اضطراب و نگراني بسيار دارند کاربرد دارد.

4-  اخذ تصميمات مناسب:

دانش‌آموزان مي‌توانند با استفاده از تمرينات ذهني، ذهنيت خويش را در طول موقعيتهاي مختلفي که در يک مسابقه با آن روبرو خواهند شد بهبود بخشند ، اين فرآيند را تصميم‌گيري برحسب شرايط گويند که ورزشکاران را در ارزيابي شرايط و طراحي حرکت بعدي کمک مي‌کند.

5-  بهبود تاکنيک بازي:

براي بهبود ورزشهايي که تاکنيک نقش اصلي را در آنها ايفا مي‌کند مي‌توان از تمرينات ذهني استفاده کرد.

مثلاً چندين بازيکن تنيس را مي‌توان درنظر گرفت که در حال تماشاي بازي حريفشان هستند، آنان شيوه بازي حريف خود را حدس مي‌زنند و واکنش مناسب را نيز در مقابل آن مي‌انديشند تا در مقابله با او در روز مسابقه آنها را به کار گيرند. همچنين آنان نقاط ضعف حريفشان را مشاهده کرده و قبل از مسابقه با او، با استفاده از تمرينات ذهني سعي در استفاده از اين امتياز دارند.

کاربرد تمرينات ذهني بر يادگيري دانش‌آموزان

وقتي که ما در ذهن خود اجراي مهارت ورزشي را تجسم مي‌کنيم از نوع شبيه‌سازي  بصري استفاده نموده‌ايم. تجربه تصويرسازي ذهني همانند تجارب حاصل از: احساس کردن ، شنيدن و دويدن است، اما همه آنها يکي هستند و بدون محرک خارجي صورت مي‌گيرد.

در تصويرسازي ذهني يا به عبارتي تمرين ذهني تنها حس بينايي شرکت نمي‌کند.

هرچند که نقش آن مهم است ولي حس شنوايي و لامسه نيز در شبيه‌سازي مؤثر هستند. همانطور که مي‌دانيم دانش‌آموزان سه مرحله يادگيري را پشت سر مي‌گذراند:مرحله ابتدائي، مياني، پيشرفته. بکارگيري شبيه‌سازي ذهني در مراحل مياني و پيشرفته بسيار مفيد است.پس بهتر است نقش تصويرسازي ذهني در هر يک از مراحل سه‌گانه يادگيري توضيح دهيم.

مرحله ابتدائي

مسلماً مشاهده دانش‌آموزان ورزشکار ماهر يا گوش دادن به آموزش مي‌تواند براي يادگيري سايرين در مرحله اوليه کافي باشد. و از اين طريق مي‌توانند الگوي مناسبي از نحوه اجراي مهارت را تصور نمايند. همچنين تمرين ذهني مي‌تواند پس از مشاهده و احساس مهارت و کسب الگوي مناسب و ثبت برنامه حرکتي آن، مفيد واقع شود. مشاهده اجراي مهارت ممکن است تصويرسازي آن را در دانش‌آموزان مبتدي بهبود بخشد. اما براي توسعه حس حرکت مهارت، نمي‌تواند مفيد واقع شود. پس تا زمانيکه دانش‌آموزي يک مهارت را عملاً انجام ندهد نمي‌تواند حس اجراي صحيح را کسب کند و تصور مؤثر آن امکان‌پذير نيست

مرحله مياني

هدف عمده از بکارگيري تمرينات ذهني براي دانش‌آموزاني که مرحله مياني آموزش يا يادگيري هستند حفظ شيوه صحيح اجراي مهارت است. بنابراين بايد تعادل مناسبي در بکارگيري تمرين ذهني و تمرين بدني وجود داشته باشد. چراکه وجود تمرين ذهني مي‌تواند مکمل باارزشي براي برنامه تمرين بدني دانش‌آموزان محسوب شود.

مرحله پيشرفته

تمرين ذهني مي‌تواند براي مهارتي که خوب ياد گرفته شده است بسيار مؤثر واقع  شود. تمامي مهارتها در مرحله اجرا بايد با استفاده از تمرين ذهني و تمرين بدني بهبود يابند. لذا تمرين ذهني براي کليه رشته‌هاي ورزشي قابل استفاده مي‌باشد.

همچنين تمرين ذهني در اين مرحله براي کنترل اضطراب دانش‌آموزان در رشته‌هاي مختلف ورزشي قابل استفاده است. بنابراين وقتي مهارتي به خوبي ياد گرفته شد  ممکن است تمرين بدني، کمتر مورد توجه قرار گيرد و درنتيجه يک معلم ورزش مي‌تواند به جاي کميت، بر کيفيت تمرين تأکيد کند.

چه مواقعي از تمرينات ذهني استفاده کنيم

در طول جلسه تمرين اگر يک يا تعدادي از دانش‌آموزان در اجراي مهارتي مشکل دارند تمرين ذهني احتمالاً مي‌تواند مؤثر واقع شود. بنابراين در اين مواقع معلم بايد تمرين را متوقف کند از آنها بخواهد که در مورد آنچه که بايد انجام دهند قدري فکر کنند.

هنگام آسيب‌ديدگي که تمرين بدني غيرممکن است اگر يک يا چند تن از دانش‌آموزان مصدوم باشند و نتوانند در تمرينات و آموزشها شرکت داشته باشند، بهتر است که يک معلم با تمرينات ذهني آنان را در امر يادگيري ياري نمايد.

در هنگام رفع خستگي

براي اينکه مهارت به طور خودکار و در سطح عالي انجام گيرد نيازمند تمرين و تکرار بدني زيادي است. که بي‌ترديد خستگي مفرط را در پي خواهد داشت و درنتيجه موجب انحراف افکار دانش‌آموزان در هنگام اجراي مهارت خواهد گرديد. و اين شرايط ممکن است اشتباهات زيادي را به دنبال داشته باشد.

بنابراين بهتر است معلم در چنين شرايطي تمرين بدني را رها کرده و از تمرينات ذهني به جاي آن استفاده نمايد.

در هنگام سرما و فصل زمستان که امکان انجام فعاليت هاي ورزشي در حياط مدرسه وجود ندارد ، بهتر است که معلم با استفاده از تمرينات ذهني در فضاهاي سرپوشيده ، تمرينات عملي را که در طول سال آموزش داده است تکميل نمايد.

نتيجه گيري و پيشنهادات

تمرين ذهني شيوه اي موثر براي کمک و يادگيري و اجراي مهارتهاي ورزشي است که اين روش بيش ازحد زماني ميتواند مفيد باشد که دانش آموزان در مرحله پيشرفته يادگيري باشند.

انجام تمرينات ذهني در مواقع ذيل پيشنهاد ميگردد.

1-  در طول يک جلسه تمرين

2-  درهنگام آسيب ديدگي.

3-  در هنگام نامساعد بودن وضعيت جوي.

4-  در هنگام رفع خستگي

5-  در هنگام عدم دسترسي به وسايل ورزشي.